પ્રોટીન વિશે એક સામાન્ય માન્યતા એ છે કે જેઓ જીમમાં જાય છે અથવા સખત મહેનત કરે છે તેમને જ પ્રોટીનની જરૂર હોય છે. પરંતુ તે એવું નથી. સામાન્ય જીવનમાં પણ દરેક વ્યક્તિએ ઓછામાં ઓછું તેના શરીરના વજન જેટલું અથવા 0.8 પ્રતિ કિલોગ્રામ શરીરના વજન જેટલું પ્રોટીન લેવું જોઈએ. આ એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વ છે. પ્રોટીન ખાવાના ઘણા ફાયદા છે, પરંતુ શું તમે જાણો છો કે જે લોકો વજન ઓછું કરવા માંગે છે જો તેઓ પ્રોટીનનું સેવન કરે છે તો તેમનું વજન ઝડપથી ઘટે છે. આ સિવાય પ્રોટીન માત્ર સ્નાયુઓ વધારવામાં મદદ કરે છે પરંતુ એકંદર સ્વાસ્થ્યને પણ જાળવી રાખે છે. તો ચાલો જાણીએ પ્રોટીન ખાવાથી વજન ઘટાડવામાં કેવી રીતે મદદ મળે છે અને તેની પાછળનું વિજ્ઞાન શું છે.
વજન ઘટાડવું અને પ્રોટીન
"પ્રોટીન વજન ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે કારણ કે તે ભૂખ અને તૃષ્ણાને નિયંત્રિત કરી શકે છે," મેલિસા મજુમદાર કહે છે, જ્યોર્જિયાની એમોરી યુનિવર્સિટી હોસ્પિટલના રજિસ્ટર્ડ ડાયેટિશિયન અને એકેડેમી ઑફ ન્યુટ્રિશન એન્ડ ડાયેટિક્સના પ્રવક્તા. જ્યારે વજન ઘટાડવા માટે સામાન્ય રીતે કેલરીની ઉણપ રાખવામાં આવે છે, ત્યારે પ્રોટીનયુક્ત ખોરાક લેવાથી તમને ખૂબ ભૂખ લાગતી નથી.
વાસ્તવમાં જ્યારે આપણે ખોરાક ખાઈએ છીએ અને તે આપણા નાના આંતરડામાં જાય છે અને ખોરાક ખાવાની ઇચ્છાને દૂર કરવા માટે હોર્મોન્સ મુક્ત થાય છે અને આવી સ્થિતિમાં પ્રોટીન શ્રેષ્ઠ કામ કરે છે કારણ કે તે ખોરાક ખાવાની ઇચ્છાને બંધ કરે છે અને પેટ ભરેલું લાગે છે. જ્યારે પણ કોઈ વ્યક્તિ વજન ઘટાડે છે, ત્યારે તેના સ્નાયુઓ પણ કુદરતી રીતે ઘટે છે. આવી સ્થિતિમાં પ્રોટીનના સેવનથી માંસપેશીઓ જળવાઈ રહે છે.
વેક ફોરેસ્ટ યુનિવર્સિટીના આરોગ્ય અને વ્યાયામ વિજ્ઞાનના સહયોગી પ્રોફેસર ક્રિસ્ટન એમ. બીવર્સ કહે છે, 'તમારું શરીર સતત તેના પેશીઓને બદલી રહ્યું છે. શરૂઆતમાં તમે જે પણ સ્નાયુઓ ગુમાવો છો, તમે વધુ સ્નાયુઓ મેળવો છો. પરંતુ જ્યારે તમે 30 અને 40 વર્ષની ઉંમર પાર કરો છો, ત્યારે તમે ગુમાવશો તેટલા સ્નાયુઓ મેળવો છો. તે પછી, દર વર્ષે લગભગ 1 થી 2 ટકા સ્નાયુઓનું નુકસાન થાય છે. સ્થૂળતા અને મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમના જર્નલના 2020ના અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે પ્રોટીનનું પાચન ચરબી અને કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ કરતાં ત્રણ ગણી વધુ કેલરી બર્ન કરે છે.
પ્રોટીનયુક્ત ખોરાક ખાવાના ફાયદા
ભૂખ ઓછી કરે છે: પ્રોટીન આપણી ભૂખને નિયંત્રિત કરે છે. તે શરીરમાં ઘ્રેલિન જેવા ભૂખને નિયંત્રિત કરતા હોર્મોન્સ ઘટાડે છે અને પેપ્ટાઈડ YY (PYY) જેવા હોર્મોન્સમાં વધારો કરે છે જે ભૂખ ઘટાડે છે. જ્યારે તમે વધુ પ્રોટીન ખાઓ છો, ત્યારે તમે લાંબા સમય સુધી પેટ ભરેલું અનુભવો છો, જે તમને વધુ કેલરી ખાવાનું ટાળવામાં મદદ કરી શકે છે.
મેટાબોલિઝમ વધે છે: પ્રોટીનને પચાવવા માટે શરીરને વધુ કેલરી ખર્ચવી પડે છે. તેને ડાયેટરી ઇન્ડ્યુસ્ડ થર્મોજેનેસિસ કહેવામાં આવે છે. આનો અર્થ એ છે કે શરીર પ્રોટીનને પચાવવા માટે વધુ કેલરી બર્ન કરે છે અને આ તમારા ચયાપચયને પણ વધારી શકે છે.
સ્નાયુઓ જાળવવામાં આવે છે: જ્યારે તમે વજન ઘટાડવા માટે આહાર કરો છો, ત્યારે શરીર માત્ર ચરબી જ નહીં પરંતુ સ્નાયુઓ પણ બાળે છે. પ્રોટીન ખાવાથી સ્નાયુઓમાં નુકશાન થતું નથી, જે શરીરની કુલ કેલરી બર્ન કરવાની ક્ષમતા જાળવી રાખે છે.
ઓછી કેલરીનું સેવન: કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ અને ચરબી કરતાં તમને ભરપૂર રાખવામાં પ્રોટીન વધુ સંતોષકારક છે. એટલે કે, જ્યારે તમે પ્રોટીન ખોરાક ખાઓ છો, ત્યારે તમને કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અથવા ચરબીમાંથી જેટલી કેલરી મળે છે તેટલી જ કેલરી ખાધા પછી તમે ભરપૂર અનુભવો છો, પરંતુ વધુ કેલરી ખાધા વિના.
ચરબી ઘટાડવામાં મદદ કરે છે: ઘણા સંશોધનો સૂચવે છે કે પ્રોટીનનું પ્રમાણ વધવાથી શરીરની ચરબી બર્ન કરવામાં મદદ મળે છે, ખાસ કરીને ઓછા કાર્બોહાઇડ્રેટ અને ઉચ્ચ પ્રોટીન આહાર સાથે.
શું કરવું જોઈએ?
પ્રોટીન સ્ત્રોતઃ માંસ, માછલી, ઈંડા, કઠોળ, ચણા, દૂધ અને બદામ જેવા પ્રોટીન સ્ત્રોતોનો ઉપયોગ કરો. પ્રોટીનના સારા સ્ત્રોત સોયા, ટોફુ અને ક્વિનોઆ જેવા છોડમાંથી પણ મેળવી શકાય છે.
સંતુલિત આહાર: માત્ર પ્રોટીન જ નહીં પરંતુ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને તંદુરસ્ત ખોરાકનો પણ સમાવેશ કરો. ખાસ કરીને જો તમે તમારા એકંદર સ્નાયુઓને સુધારવા અથવા વજન ઘટાડવા માંગતા હોવ. અન્ય પોષક તત્વોનું સંતુલન પણ જાળવી રાખો.
વ્યાયામ: વજન ઘટાડવા માટે માત્ર આહાર જ નહીં પરંતુ કસરત પણ મહત્વપૂર્ણ છે. સ્ટ્રેન્થ-બિલ્ડિંગ એક્સરસાઇઝ અને કાર્ડિયો સંયુક્ત રીતે વજન ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
જો તમે વજન ઘટાડવાનું વિચારી રહ્યા હોવ તો તમારા પ્રોટીનનું સેવન વધારવું એ એક સારો રસ્તો છે. તે માત્ર ભૂખમાં ઘટાડો કરશે નહીં, પરંતુ બલ્ક સ્નાયુઓને જાળવશે અને ચરબી બર્ન કરવામાં મદદ કરશે. પરંતુ તેને સંતુલિત આહાર અને નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ સાથે સામેલ કરો.