ડિજિટલ વિકાસ માટે 125 દેશમાં ભારત 8મા ક્રમાંકે

2024નો ડ્રાફ્ટનો અનુસાર 125 દેશોમાં ભારત ડિઝિટલ વિકાસમાં આઠમા સ્થાને છે. આ અભ્યાસ ટફ્ટસ યુનિવર્સિટીના ફ્લેચર સ્કૂલ ઑફ બિઝનેસ અને માસ્ટરકાર્ડ દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે. ડિઝિટલ વિકાસની ગતિનું આંક્લન કોઇ દેશના ડિઝિટલ પરિવર્તનનો વાર્ષિક દરના આધારે કરવામાં આવે છે. આની પહેલાં આ વિશ્લેષણ 2020માં કરાયુ હતુ. ત્યારે ભારત ચોથા સ્થાને હતો. તે સમયે ડિઝિટલાઇઝેશનને વ્યાપક રૂપથી અપનાવવામાં આવ્યુ હતું.

image
X
જીગર દેવાણી/ ભારતના ડિજિટલ ઇન્ડિયા (Digital India)અભિયાને આજે ​​સાડા 9 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા છે. ડિજિટલ ઇન્ડિયાની શરૂઆત 1 જુલાઈ 2015 ના રોજ કરવામાં આવી હતી. ડિજિટલ ઇન્ડિયા દ્વારા સરકાર તમામ નાગરિકો સુધી તેની સેવા ડિજિટલ રીતે પહોંચાડવા માંગે છે. આ પ્રસંગે પીએમ મોદી( PM Modi) એ ડિજિટલ ઇન્ડિયા(Digital India)ના ફાયદા અને આગામી યોજનાઓની માહિતી આપી હતી.

શિક્ષણનું ડિજિટલાઇઝેશન એ સમયની જરૂરિયાત : પીએમ મોદી
આ પ્રસંગે, પીએમ મોદી ( PM Modi) એ વીડિયો કોન્ફરન્સથી ડિજિટલ ઇન્ડિયા અભિયાનના લાભાર્થીઓ સાથે વાતચીત કરી. તેમણે કહ્યું કે શિક્ષણનું ડિજિટલાઇઝેશન એ સમયની જરૂરિયાત છે. કોરોનાએ તેને વધુ ઝડપી બનાવ્યું છે. ગામડે ગામડે સસ્તું ઇન્ટરનેટ આપવામાં આવ્યું છે જેથી ગરીબ બાળકો પણ તેનો લાભ લઇ શકે અને ઓનલાઈન અભ્યાસ કરી શકે.

તાજેતરના વર્ષોમાં ભારતે ડિજિટલાઇઝેશનમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે, પરંતુ હજુ પણ ઘણો લાંબો રસ્તો કાપવાનો બાકી છે. ભારતની ડિજિટલાઇઝેશન યાત્રાના કેટલાક મુખ્ય સૂચકાંકો અહીં છે:
સકારાત્મક વલણો:
1. ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: ભારતમાં મોબાઇલ નેટવર્ક, ઇન્ટરનેટ પ્રવેશ અને ડેટા સેન્ટર સહિત ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં ઝડપી વૃદ્ધિ જોવા મળી છે.
2. ડિજિટલ ચુકવણીઓ: UPI (યુનિફાઇડ પેમેન્ટ્સ ઇન્ટરફેસ), મોબાઇલ વોલેટ્સ અને ઓનલાઇન બેંકિંગના વિકાસ સાથે ભારતે ડિજિટલ ચુકવણીઓમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે.
3. ઇ-ગવર્નન્સ: નાગરિકોને સરકારી સેવાઓની સરળ ઍક્સેસ પૂરી પાડવા માટે ભારતે ડિજિટલ ઇન્ડિયા જેવી વિવિધ ઇ-ગવર્નન્સ પહેલો અમલમાં મૂકી છે.
4. સ્ટાર્ટઅપ્સ: ભારતમાં એક સમૃદ્ધ સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમ છે, જેમાં ઇ-કોમર્સ, ફિનટેક અને હેલ્થટેક જેવા ક્ષેત્રોમાં ઘણા સફળ ડિજિટલ સ્ટાર્ટઅપ્સ છે.

પડકારો:
1. ડિજિટલ વિભાજન: ભારતમાં હજુ પણ નોંધપાત્ર ડિજિટલ વિભાજન છે, ઘણા ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વિશ્વસનીય ઇન્ટરનેટ અને ડિજિટલ સેવાઓની ઍક્સેસનો અભાવ છે.
2. સાયબર સુરક્ષા: ભારતમાં ડેટા ભંગ, હેકિંગ અને માલવેર હુમલાઓ સહિત નોંધપાત્ર સાયબર સુરક્ષા પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે.
૩. ડિજિટલ સાક્ષરતા: ઘણા ભારતીયો પાસે હજુ પણ મૂળભૂત ડિજિટલ સાક્ષરતા કૌશલ્યનો અભાવ છે, જેના કારણે તેમના માટે ડિજિટલ અર્થતંત્રમાં સંપૂર્ણ રીતે ભાગ લેવાનું મુશ્કેલ બને છે.
૪. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: જ્યારે ભારતે ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં પ્રગતિ કરી છે, ત્યારે ફાઈબર-ઓપ્ટિક નેટવર્ક અને ડેટા સેન્ટર જેવા ક્ષેત્રોમાં હજુ પણ વધુ રોકાણની જરૂર છે.

ડિજિટલ ઇન્ડિયાએ ભારતનો સંકલ્પ
વડા પ્રધાને કહ્યું કે આજે એક રાષ્ટ્ર તરીકે માત્ર 10 વર્ષમાં ખૂબ ઝડપથી વિકાસ થયો છે. આપણે બધાં આને પરિપૂર્ણ કરવા માટે રાત-દિવસ રોકાયેલા છીએ. ડિજિટલ ઇન્ડિયા એ ભારતનો સંકલ્પ છે. આત્મનિર્ભર એ ભારતની સાધના છે. 21 મી સદીમાં આ એક પડકાર છે. સરકાર અને લોકો વચ્ચે તથા સિસ્ટમ અને સુવિધાઓ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાની સમયની જરૂરિયાત છે.
શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ડિજિલોકર. ડિજિટલ ઇન્ડિયાએ આ કેવી રીતે શક્ય બનાવ્યું તેનું એક શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ડિજિલોકર છે. સ્કૂલના પ્રમાણપત્રોથી લઈને ઘણા મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજો તેમાં સુરક્ષિત રાખવામાં આવ્યા છે. કોરોનાના આ સમયગાળામાં આની મદદથી ઘણા શહેરોની શાળાઓ અને કોલેજોમાં ચકાસણી કરવામાં આવી રહી છે. ડિજિટલ ઇન્ડિયાથી ગરીબોને અનાજ પહોંચાડવાનું કામ સરળ કરવામાં આવ્યું. ડિજિટલ ઇન્ડિયા સાથે વીજળીનું બિલ, પાણીનું બિલ, આવકવેરો ભરવો ખૂબ જ સરળ અને ઝડપી થયું છે. ગરીબોને અનાજ પહોંચાડવાનું કામ સરળ કરવામાં આવ્યું છે. આખા દેશમાં એક જ રેશનકાર્ડ માન્ય છે. તાજેતરમાં સુપ્રીમ કોર્ટે આ સાથે સંબંધિત નિર્ણય આપ્યો છે, બાકીના અન્ય રાજ્યએ તેને સ્વીકાર કરવો પડ્યો હતો. ડિજિટલ ઈન્ડિયાએ લોકોને તે સિસ્ટમમાં જોડે છે ડિજિટલ ઈન્ડિયા એ લોકોને સિસ્ટમમાં જોડે છે જેમણે ક્યારેય વિચાર્યું ન હતું. આ સરળ લોન માટે સ્વનિધિ યોજના દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યું છે. સ્વમિત્વ યોજના દ્વારા જમીનોનું ડ્રોન મેપિંગ કરવામાં આવી રહ્યું છે. ઓનલાઇન શિક્ષણથી માંડીને ચિકિત્સા સુધી તેની એક મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા રહી છે. દરેક વ્યકિતના આરોગ્ય સુવિધાઓ અને સારી સુવિધાઓ માટે કામ કરી રહ્યું છે. વિશ્વની સૌથી મોટી કોન્ટેક ટ્રેસિંગ એપ્લિકેશન આરોગ્ય સેતુએ કોરોનાને રોકવામાં મદદ કરી છે. ડિજિટલ ઈન્ડિયાથી યુવાનોના જીવનમાં પરિવર્તન આવ્યું. 
કોવિડ સમયગાળામાં અનુભવી થયો કે ડિજિટલ ઈન્ડિયાએ આપણું કેટલું કાર્ય સરળ બનાવ્યું છે. કોરોના સમયગાળામાં શું થયું હોત જો આવું ન થયું હોત. તેનાથી મધ્યમ વર્ગ અને યુવાનોના જીવનમાં પણ પરિવર્તન આવ્યું છે. જો આજે ટેક્નોલોજી ના હોત, તો તેમના શું હાલ હોત ? સસ્તા સ્માર્ટફોન અને નેટ વગરની તેમની દિનચર્યામાં જમીન- આસમાનનો ફરક પડ્યો હોત.
દેશમાં સસ્તા ટેબ્લેટ આપવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે
7 દરેક જગ્યાએ વાઇફાઇ પ્રોવાઈડ કરવાના પ્રયત્નો કરવામાં આવી રહ્યા છે. દેશમાં સસ્તા ટેબ્લેટ આપવાના પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. છેલ્લા 5 થી 6 વર્ષમાં લોકોના બેંક ખાતામાં 17 લાખ કરોડ રૂપિયા ટ્રાન્સફર કરાયા છે. કોરોનાના મોટા મોટા સમૃદ્ધ દેશો સહાય માટે નાણાં મોકલવા માટે અસમર્થ હતા પરંતુ ભારત તે મોકલી શકતું હતું.
ભારતની ડઝનેક ડિજિટલ કંપનીઓ યુનિકોર્ન ક્લબમાં જોડાશે
ફાસ્ટટેગના આગમનથી પરિવહન સરળ બન્યું છે. GEM થી ખરીદીએ પારદર્શિતા વધારી છે. આ દશક ડિજિટલ ટેકનોલોજીમાં ઘણો વધારો કરશે. ભારતની ડઝનેક ડિજિટલ કંપનીઓ યુનિકોર્ન ક્લબમાં જોડાશે.
ડેટા સુરક્ષા માટે પણ કટિબદ્ધ 
5 જી ટેકનોલોજીથી પરિવર્તન થવાનું છે. ભારત પણ આ માટેની તૈયારી કરી રહ્યું છે. ડેટા પાવર હાઉસ તરીકે ભારતને તેનો અહેસાસ છે. ડેટા સુરક્ષા માટે પણ કામ ચાલી રહ્યું છે. સુરક્ષા પર પણ કામ કરવામાં આવી રહ્યું છે. ગ્લોબલ સાયબર સિક્યુરિટી ઈન્ડેક્સમાં ભારત વિશ્વના ટોચના દસ દેશોમાં પણ જોડાયો છે.
વોલમાર્ટની માલિકીની ફોનપે, ગૂગલ પે અને પેટીએમએ ભારતના યુપીઆઈ પેમેન્ટ સ્પેસમાં પોતાનું વર્ચસ્વ ચાલુ રાખ્યું, માર્ચ 2023 માં મળીને 94% ચુકવણીઓ પર પ્રક્રિયા કરી. નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) ના ડેટા અનુસાર, ટોચની ત્રણ એપ્સ મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ તમામ યુપીઆઈ વ્યવહારોમાં લગભગ 96% હિસ્સો ધરાવે છે.

2017 માં વિયેતનામની સરકારે ભારત સરકાર સાથે તેના સાયબર સુરક્ષા અને અહંકારના ઉપયોગનું અનુકરણ કરવા પર ચર્ચા શરૂ કરી.

1 જુલાઈ 2015ના રોજ દિલ્હીમાં વડાપ્રધાન મોદી દ્વારા ડિજિટલ ઈન્ડિયા વીકના લોકાર્પણ સમારોહમાં, ભારત અને વિદેશના CEO એ પહેલ માટે ₹ 224.5 લાખ કરોડ (US$2.6 ટ્રિલિયન)નું રોકાણ કરવા પ્રતિબદ્ધ છે. સીઈઓએ જણાવ્યું હતું કે રોકાણનો ઉપયોગ ભારતમાં પોસાય તેવા ભાવે સ્માર્ટફોન અને ઈન્ટરનેટ ઉપકરણો બનાવવા માટે કરવામાં આવશે જે ભારતમાં નોકરીઓનું સર્જન કરવામાં મદદ કરશે તેમજ વિદેશમાંથી આયાત કરવાના ખર્ચમાં ઘટાડો કરશે.

સિલિકોન વેલી , સેન જોસ , કેલિફોર્નિયાના નેતાઓએ સપ્ટેમ્બર 2015 માં મોદીની મુલાકાત દરમિયાન ડિજિટલ ઈન્ડિયા માટે તેમનો ટેકો વ્યક્ત કર્યો હતો. ફેસબુકના સીઈઓ માર્ક ઝુકરબર્ગે ડિજિટલ ઈન્ડિયાના સમર્થનમાં તેમનું પ્રોફાઇલ ચિત્ર બદલ્યું હતું અને ફેસબુક પર એક સાંકળ શરૂ કરી હતી અને વાઈફાઈ હોટસ્પોટ્સ પર કામ કરવાનું વચન આપ્યું હતું. ભારતના ગ્રામીણ વિસ્તારમાં. Google ભારતમાં 500 રેલવે સ્ટેશનો પર બ્રોડબેન્ડ કનેક્ટિવિટી પ્રદાન કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. માઈક્રોસોફ્ટ ભારતના પાંચ લાખ ગામડાઓને બ્રોડબેન્ડ કનેક્ટિવિટી પ્રદાન કરવા અને ભારતીય ડેટા કેન્દ્રો દ્વારા ભારતને તેનું ક્લાઉડ હબ બનાવવા માટે સંમત થયું. Qualcomm એ ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ્સમાં US$150 મિલિયનના રોકાણની જાહેરાત કરી છે. ઓરેકલ 20 રાજ્યોમાં રોકાણ કરવાની યોજના ધરાવે છે અને ચૂકવણી અને સ્માર્ટ સિટી પહેલ પર કામ કરશે. જો કે, ભારતમાં પાછા, સાયબર નિષ્ણાતોએ internet.org પર તેમની ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી અને ઝકરબર્ગ સાથે વડા પ્રધાનના સંબંધોને વિવાદાસ્પદ પહેલની સરકારની પરોક્ષ મંજૂરી તરીકે જોતા હતા. સ્ટેટ્સમેને અહેવાલ આપ્યો, " કેલિફોર્નિયામાં સોશિયલ મીડિયા જાયન્ટના હેડક્વાર્ટર ખાતે ફેસબુકના સીઇઓ માર્ક ઝુકરબર્ગ સાથે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની કેમિસ્ટ્રીનું સિલિકોન વેલીમાં ઉત્સાહપૂર્વક સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હશે, પરંતુ ઘરે પાછા ફરવાથી ઘણા સોશિયલ મીડિયા ઉત્સાહીઓ અને સાયબર કાર્યકરો નિરાશ થયા છે . " પાછળથી વડાપ્રધાન કાર્યાલયે સ્પષ્ટતા કરી કે નેટ તટસ્થતા દરેક કિંમતે જાળવવામાં આવશે અને બેઝિક ઈન્ટરનેટ યોજનાઓને વીટો કરી દેવામાં આવશે. ભારતીય રેલ્વેના હિતોને પ્રોત્સાહન આપવામાં ડિજિટલ ઈન્ડિયા પણ પ્રભાવશાળી રહ્યું છે.

એપ્રિલ 2017 સુધીમાં ભારતીય ઈન્ટરનેટ સબ્સ્ક્રાઈબર્સની સંખ્યા વધીને 500 મિલિયનથી વધુ થઈ ગઈ.28 ડિસેમ્બર 2015ના રોજ, હરિયાણાના પંચકુલા જિલ્લોને ડિજિટલ ઈન્ડિયા ઝુંબેશ હેઠળ રાજ્યમાં ટોચનું પ્રદર્શન કરનાર જિલ્લો હોવા બદલ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો. 2018 સુધીમાં, ભારત દર મહિને 10 મિલિયન દૈનિક ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓ ઉમેરતું હતું, જે તે સમયે વિશ્વમાં ક્યાંય પણ નોંધાયેલ ઇન્ટરનેટ-એડોપ્શનના દરનો સૌથી વધુ દર હતો.

IMD વર્લ્ડ ડિજિટલ કોમ્પિટિટિવનેસ રેન્કિંગ કેવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવે છે?
WDCR એ એક વ્યાપક મૂલ્યાંકન છે જે કૃત્રિમ બુદ્ધિ (AI) ના ઉદય વચ્ચે રાષ્ટ્રો ડિજિટલ લેન્ડસ્કેપમાં કેવી રીતે નેવિગેટ કરી રહ્યા છે તેની સમજ આપે છે.

IMD વર્લ્ડ કોમ્પિટિટિવનેસ સેન્ટર દ્વારા તૈયાર કરાયેલ રેન્કિંગ, વ્યવસાય, સરકાર અને વ્યાપક સમાજમાં આર્થિક પરિવર્તન માટે મુખ્ય ડ્રાઇવર તરીકે ડિજિટલ ટેકનોલોજી અપનાવવા અને અન્વેષણ કરવા માટે તમામ 64 દેશોની ક્ષમતા અને તૈયારીને માપે છે.

હાલનું 88 અબજ ડૉલરનું ડિજિટલ પેમેન્ટ 2026 સુધીમાં વધીને 150 અબજ ડૉલર થશે. તે ભારતમાં ડિજિટલ વૉલેટની વધતી લોકપ્રિયતાનું પ્રમાણ છે. ઇન્ટરનેટની પહોંચની વાત કરીએ તો દેશની કુલ 135 કરોડની વસતીમાંથી 85 કરોડ લોકો પાસે ઇન્ટરનેટ કનેકશન છે.” દેશની 20 કરોડ વસતી 10 વર્ષથી નાનાં બાળકોની છે અને તેઓ ડિજિટલ વૉલેટનો ઉપયોગ કરતાં નથી, જ્યારે 10 કરોડ લોકો 75થી વધુ વર્ષની વયના છે અને તેઓ ડિજિટલ વૉલેટનો બહુ ઓછો ઉપયોગ કરે છે. “આમ બાકી રહ્યા 20 કરોડ લોકો, જે આગામી બે વર્ષમાં આસાનીથી કવર થઈ જશે. ઇન્ટરનેટ કનેક્શન માટે ઊંડા સમુદ્રમાં ફાઇબર કેબલ નાખવાનું તેમજ ભારત સરકારની ગતિ શક્તિ યોજના હેઠળ દેશના દૂરના વિસ્તારોમાં ફાઇબર કેબલ લાઈન બિછાવવાનું કામ જે ઝડપે ચાલી રહ્યું છે તેને જોતાં લાગે છે કે સમગ્ર દેશને ડિજિટાઈઝ કરવાનું કામ 2047 સુધીમાં પૂર્ણ થઈ જશે.”

અર્થતંત્રનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે, WDCR ત્રણ પરિબળોની તપાસ કરે છે
જ્ઞાન, નવી ટેકનોલોજી સમજવાની અને શીખવાની ક્ષમતા
ટેકનોલોજી, નવી ડિજિટલ નવીનતાઓ વિકસાવવાની ક્ષમતા
ભવિષ્ય માટે તૈયારી

રેન્કિંગમાં ટોચના સ્થાન પ્રાપ્ત કરનારા દેશો
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે આ વર્ષના રેન્કિંગમાં ટોચનું સ્થાન મેળવ્યું છે, જે "ડિજિટલ રાષ્ટ્ર" તરીકે તેનું સ્થાન મજબૂત બનાવે છે.
નેધરલેન્ડ્સ રેન્કિંગમાં બીજા સ્થાને રહ્યું, જ્યારે ટેક્નોલોજી પરિબળમાં અગ્રણી સિંગાપોર ત્રીજા સ્થાને રહ્યું.
ભવિષ્યની તૈયારી અને ટેક્નોલોજી પરિબળોમાં ઘટાડાને કારણે ડેનમાર્ક ચોથા સ્થાને સરકી ગયું.
સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ જ્ઞાન પરિબળમાં શ્રેષ્ઠ રહ્યું અને ટોચના પાંચમાં તેનું સ્થાન જાળવી રાખ્યું.

ભારતનું રેન્કિંગ
ભારત 64 અર્થતંત્રોમાં 49મા ક્રમે છે.
એશિયા-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં, 14 દેશોમાં ભારત 12મા ક્રમે છે.
વૈશ્વિક સ્તરે, 20 મિલિયનથી વધુ વસ્તી ધરાવતા 27 દેશોમાં, ભારત 18મા ક્રમે છે.
ટેકનોલોજી ક્ષેત્રમાં, ભારત કરાર લાગુ કરવામાં, વાયરલેસ બ્રોડબેન્ડ અને ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓમાં પડકારો સાથે 50મા ક્રમે છે.

ઇન્ટરનેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર મેનેજમેન્ટ ડેવલપમેન્ટ (IMD)
IMD એ સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના લૌઝેનમાં સ્થિત એક બિઝનેસ એજ્યુકેશન સ્કૂલ છે. આ દ્વારા ત્રણ અહેવાલો જારી કરવામાં આવે છે.

1. વિશ્વ સ્પર્ધાત્મક રેન્કિંગ
2. વિશ્વ ડિજિટલ સ્પર્ધાત્મકતા રેન્કિંગ
3. વિશ્વ પ્રતિભા રેન્કિંગ


Recent Posts

બોલીવુડ ફેમસ મ્યુઝિક ડાયરેક્ટર પ્રીતમની ઓફિસમાં થઇ ચોરી, 40 લાખ લઇ ચોર ફરાર

મહાકુંભ : 14 થી 17 ફેબ્રુઆરી દરમિયાન મહાકુંભમાં ચાર વિશ્વ રેકોર્ડ બનશે

કાર્યકર્તાની બગડતી હાલત જોઈ પીએમએ પોતાનું ભાષણ બંધ કર્યું, કહ્યું- 'આમને સંભાળો, પાણી...'

રાંચી પોલીસે અફીણની ખેતી સામે કરી મોટી કાર્યવાહી, 4 આરોપીઓની ધરપકડ

'દિલ્હી આપ-દા મુક્ત, વિકાસ-વિઝન-વિશ્વાસનો વિજય', ચૂંટણી જીત પર PM મોદીના ભાષણની 10 મોટી વાતો

આતિશી માર્લેનાએ પોતાની જીતની કરી ભવ્ય ઉજવણી, કર્યો જોરદાર ડાન્સ, જુઓ વીડિયો

AAPની હાર બાદ જયરામ રમેશે કર્યો મોટો દાવો, કહ્યું- '2030માં દિલ્હીમાં કોંગ્રેસની સરકાર બનશે'

સત્તા ગઈ, પોતે પણ હાર્યા, હવે અરવિંદ કેજરીવાલ આગળ શું કરશે?

કોંગ્રેસના 70માંથી 67 ઉમેદવારોની ડિપોઝીટ જપ્ત, માત્ર આ 3 ઉમેદવારો જ બચાવી શક્યા લાજ

દિલ્હી ચુનાવ પરિણામ 2025: કોંગ્રેસના કારણે AAP એ દિલ્હીમાં 14 બેઠકો ગુમાવી, ગઠબંધન ન કરવાની કિંમત ચૂકવી